ﮪﻪﺑﯩﺒﯘﻟﻼ ﺋﺎﺑﻠﯩﻤﯩﺖ (گىرمانىيە) ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻚ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛﯚﻙ ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﻨﻰ ﺳﯧﺘﯟﯨﻠﯩﺸﻨﯩﯔ ﮪﯧﭻ ﮪﺎﺟﯩﺘﻰ ﻳﻮﻕ، ﭘﻪﻗﻪﺕ ﯞﻩ ﭘﻪﻗﻪﺗﻼ ﺭﻭﮪﯩﻤﯩﺰﻧﻰ ﺳﺎﺗﻤﯩﺴﺎﻗﻼ ﻳﯧﺘﯩﺪﯗ - نېلسۇن ﻣﺎﻧﺪىلا    ﭼﯩﻦ ﺳﯘﻻﺳﯩﻨﯩﯔ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﺳﻰ ﭼﯩﻴﻪﻧﻠﯘﯓ (1711-1799) ﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ 1760-ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺋﯜﭼﺘﯘﺭﭘﺎﻧﻐﺎ ﺑﯩﺴﯩﭗ ﻛﯩﻠﯩﭗ، ﺋﻪﻟﻪﻧﯘﺭﺧﺎﻥ (ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻜﻰ ﻣﻪﺷﮭﯘﺭ ﺋﯩﭙﺎﺭﺧﺎﻥ) ﻧﻰ ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﻪ ﺋﯩﻠﯩﭗ، ﺑﻪﻳﺠﯩﯖﻐﺎ ﺋﯩﻠﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﺪﯗ. ﭘﻪﺭﯨﺰﺍﺕ ﺳﯜﭘﻪﺗﻠﯩﻚ، ﺋﯩﭙﺎﺭ ﭘﯘﺭﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻗﯩﺰ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﻪﻣﯩﺮ ﻣﯘﮪﻪﻣﻤﻪﺗﺠﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻪﺯﯨﻢ ...

ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئۇيغۇرلار ھەققىدە يىلنامىلەر، ھادىسىلەر ۋە شەخسلەر بايان قىلىنغان تارىخ يېزىلدى، ئەمما بىز ئۇيغۇرلۇق تارىخىمىزنى  خۇلاسىلەپ چىقالمىدۇق. بولۇپمۇ ئۇيغۇرلۇق كىملىكى زامانىۋىي مەنىلەر بىلەن مۇقىملاشقان يۈز يىللىق تارىخمىز ھەققىدە ھەقىقى، تەرەپسىز ۋە ئىلمىي بىر چۈشەنچىگە ئېرىشىش، بۈگۈنىمىزنى تەھلىل قىلىش ۋە ئەتىمىزگە تەدبىر قىلىشتا موھىم ئىدى. ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخى، مەدەنىيىتى، ئەدەبىياتى ۋە جەمئىي ...

ئابدۇۋەلى ئايۇپ كىچىكىمدە ھېيتگاھنىڭ ئالدىدا مەدداھلار بار ئىدى. ئۇلارنىڭ ھەزرەت ئەلى شاھىمەردان، روستەم پالۋان ھەققىدە ئاجايىپ تەسىرلىك رىۋايەتلىرى كىشىلەرنى سائەتلەپ بەنت قىلاتتى. مەھەللىمىزدىكى قىماۋازلارنىڭ ئاغزىدىن جەمشىت ھەققىدىكى قىسسىلەر سۆزلىنەتتى. ئەقلىمنى بىلگەندە جەمشىتنىڭ ئىران شاھى ئىكەنلىكىنى، رۇستەمنىڭ تۈركلەرگە قارشى جەڭ قىلغان فارىسلارنىڭ قەھرىمانى ئىكەنلىكىنى بىلدىم. كىشىلەرنىڭ ئىران قەھر ...

ئابدۇۋەلى ئايۇپ بۇندىن بەش يىل بۇرۇن مىسىردىكى بىر ئوقۇرمەن ئىنىمىز «بۇ يەردە ئابدۇۋەلى ئاكامنى ئىشپىيۇن دەيدىكەن» دەپتۇ بىرەيلەنگە. بۇنداق گەپلەرنى تۈركىيەدىمۇ ئاڭلىغاچقا ھەيران قالمىدىم. بۇ قېتىم مىسىر ھەققىدە يېزىپمۇ خەقلەرنىڭ پۇلىنى قويۇۋالغان، يەسلى قۇرۇش نامىدا بايلارنى ئالدىغان، ھۆكۈمەت چەتئەلگە يولغا سېلىپ قويغان...دېگەندەك تۆھمەتلەرگە دۇچ كەلدىم. بۇ ۋەتەندىكى ۋە چەتئەلدىكى بىر قسىم كىشىلەرگە ئورتاق ...

ئابدۇۋەلى ئايۇپ شەرق مىللەتلىرىدە شەخسنى ئومۇمنىڭ كۆزى بىلەن باھالاش، كىشىلىك قىممەتنى ئاۋامنىڭ ئىتىراپىغا باغلاش بىر قەدەر ئومۇمىيۈزلۈك ھادىسە. مۇشۇ سەۋەبتىنمىكىن ئۇلاردا يۈز ئابروي قارىشى ناھايىتى چوڭقۇر يىلتىز تارتقان. بولۇپمۇ مەدەنىيەتتە سىرىتنىڭ تەسىرىنى ئىزچىل يىمىرىپ، ئۆزلەشتۈرۈپ، ئاسمىلاتسىيە قىلىپ كەلگەن خەنسۇلاردا بۇنداق قاراش بەك كۈچلۈك. خاسلىقنى، ئۆزگىچىلىكنى سىڭدۈرېتىشكە ماھىر خەنسۇ مەدەنىيىتى ...